काठमाडौं । नेपाल राष्ट्र बैंकले बैंक तथा वित्तीय संस्थामा अधिक तरलता भएपछि निक्षेप तान्न थालेको छ । बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूमा ८ खर्ब रुपैयाँभन्दा बढीको अधिक तरलता देखिएपछि बजार सन्तुलनका लागि नेपाल राष्ट्र बैंकले ‘रिभर्स रिपो’ गरेको हो ।
बैंकिङ प्रणालीमा साधारण प्रकृतिको अधिक तरलताको स्थिति देखिएमा अल्पकालीन अवधिका लागि तरलता प्रशोचन गर्न प्रयोग हुने उपकरणलाइ ‘रिभर्स रिपो’ भनिन्छ । यसमा बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई निश्चित ब्याज तिर्नेगरी नेपाल राष्ट्र बैंकले तोकिएको रकम ती संस्थाबाट सापटी लिने काम गर्छ, जसले गर्दा बैंकिङ प्रणालीको तरलतामा कमी आउँछ ।
यसरी सापटी लिँदा नेपाल राष्ट्र बैंकले आफ्नो स्वामित्वमा भएको ट्रेजरी बिल्स तथा विकास ऋणपत्र धितोस्वरूप राख्ने गरिन्छ । यसमा तिर्नुपर्ने ब्याज बोलकबोल प्रक्रियाबाट निर्धारण हुन्छ । बोलकबोलमा सहभागी बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूमध्ये सबैभन्दा कम ब्याजदर बोल गर्ने संस्थालाई पहिलो प्राथमिकतामा राखी क्रमैसँग सापटी लिने काम गरिन्छ । रिपो तथा रिभर्स रिपो नेपाल राष्ट्र बैंकले छोटो समयावधिका लागि बैंकिङ प्रणालीमा तरलता प्रवाह गर्न तथा बैंकिङ प्रणालीमा रहेको अधिक तरलतालाई प्रसोचन गर्न उपयोग गर्ने उपकरण हुन् ।
नेपाल राष्ट्र बैंकले बुधबार मात्रै १९ अर्ब रुपैयाँ निक्षेप तानेको थियो । बजारमा कर्जाको माग बढ्न नसकेपछि बैंक तथा वित्तीय संस्थामा पैसा थुप्रिएपछि राष्ट्र बैंकले २१ दिनका लागि १९ अर्ब रुपैयाँ निक्षेप तानेको हो ।
बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूमा कर्जाको माग नहुँदा ८ खर्ब तरलता (लगानीयोग्य पुँजी) थुप्रिएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्यांकनुसार बिहीबारसम्ममा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले कुल ६४ खर्ब ६६ अर्ब निक्षेप संकलन भएको छ । यसमध्ये बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले ५१ खर्ब ९८ अर्ब रुपैयाँ कर्जा प्रवाह गरेको छ ।
राष्ट्र बैंकले बैंक तथा वित्तीय संस्थाका लागि जारी गरेको एकीकृत निर्देशिकानुसार निक्षेपको ९० प्रतिशतसम्म कर्जा प्रवाह गर्न पाइने भए पनि अहिले बैंकहरूले ७९ प्रतिशत मात्र लगानी गर्न सकेका छन् ।
अहिले बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको औसत कर्जा–निक्षेप अनुपात (सीडी रेसियो) ७८ दशमलव ९८ प्रतिशतमा झरेको छ । बैंकहरूले न्यूनतम २० प्रतिशत खुद तरल सम्पत्ति कायम गर्नुपर्ने भए पनि बैंकहरूसँग ३० प्रतिशत खुद तरल सम्पत्ति पुगेको छ ।
रेमिट्यान्समा देखिएको सुधार, घट्दो आयात र बढ्दो शोधनान्तर स्थितिसँगै चालू खातामा पनि लगातार बचतमा हुँदा बैंकमा निक्षेप लगातार बढेको बताइएको छ ।
कर्जा प्रवाह हुन नसकी तरलता बढ्दै गएपछि बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदै आएका छन् । अहिले अन्तरबैंक ब्याजदर ३ प्रतिशत रहेको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले तरलता सन्तुलनका लागि साउन र भदौमा मात्रै २ खर्ब ८० अर्ब रुपैयाँ निक्षेप तानेको छ । १२ भदौमा मात्र राष्ट्र बैंकले ४० अर्ब रुपैयाँ निक्षेप संकलन गरेको थियो ।
यसअघि राष्ट्र बैंकले २ भदौमा १ खर्ब रुपैयाँ निक्षेप संकलन गरेको थियो । यस्तै, गएको २३ साउनमा ४० अर्ब, १० साउनमा १ अर्ब १० करोड, १६ साउनमा ४० अर्ब, ९ साउनमा ४० अर्ब र २ साउनमा ५० अर्ब रुपैयाँ राष्ट्र बैंकले निक्षेप तानेको थियो ।
केन्द्रीय बैंकले ब्याजदरलाई स्थिर राख्नका लागि अन्तरबैंकिङ ब्याजदर ३ प्रतिशतभन्दा तल जान लाग्यो भने निक्षेप खिच्ने गर्छ भने अन्तरबैंकिङ ब्याजदर ६ दशमलव ५ प्रतिशतभन्दा माथि जान लाग्यो भने बजारमा रकम पठाउने गर्छ । नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्यांकनुसार ‘क’ वर्गका वाणिज्य बैंकहरूले ५७ खर्ब ४० अर्ब रुपैयाँ निक्षेप संकलन गरेका छन् भने कर्जा प्रवाह ४५ खर्ब ९९ अर्ब रुपैयाँ मात्रै गरेका छन् ।
नेपाल राष्ट्र बैंकले बैंकहरूका लागि अधिकतम् ४ प्रतिशतको स्प्रेडदरको सीमा तोकेको छ । अहिले कृषि, पर्यटन, उद्योग, लघुऊर्जा तथा साना, लघु तथा घरेलु उद्योग (एसएमई)जस्ता प्राथमिकताप्राप्त क्षेत्रहरूमा २ प्रतिशतभन्दा बढी प्रिमियम चार्ज गर्न नपाउने व्यवस्था छ ।
आठवटा वाणिज्य बैंकको आधारदर औसतभन्दा पनि कम छ, जसमध्ये नेपाल बैंक, राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक, नबिल बैंक, नेपाल इन्भेस्टमेन्ट मेगा बैंक, स्ट्यान्डर्ड चार्टर्ड बैंक, एभरेस्ट बैंक, ग्लोबल आईएमई बैंक र सानिमा बैंक छन् । बैंकहरूसँग पर्याप्त तरलता भए पनि बजारमा कर्जाको माग अत्यधिक कम रहेको छ ।
सेयर बजारमा बुलको स्थिति भए पनि उद्योग कल कारखाना र व्यापारमा मन्दी छाएका कारण कर्जाको माग हुन सकेको छैन । यसैगरी, घरजग्गाको कारोबारमा मन्दी नै रहेका कारण कर्जा विस्तार हुन सकेको छैन । अटो लोनलाई अनुत्पादक क्षेत्र भन्दै कडाइ गरिएकाले बैंकहरूले कर्जा लगानी बढाउन सकेका छैनन् ।
ब्याजदर कम भए पनि कर्जाको माग घट्दो क्रममा रहेको छ, जसले बैंकहरूको फन्ड व्यवस्थापनमा चुनौती थपेको छ । बैंक तथा वित्तीय संस्थामा तरलता (लगानीयोग्य पुँजी) थुप्रिएपछि सरकारी ऋणपत्रको ब्याजदरमा समेत गिरावट आउन थालेको छ ।
औसत आधारदर ८.०१ प्रतिशतमा झ-यो
अन्य वित्तीय संस्थाले ७ खर्ब २५ अर्ब रुपैयाँ निक्षेप संकलन गरेका छन् भने कर्जा प्रवाह ५ खर्ब ९९ अर्ब रुपैयाँ मात्रै गरेका छन् । हाल बैंकहरूमा पर्याप्त तरलता रहेको छ, तर बजारमा कर्जा माग नहुँदा बैंकहरू ‘भल्ट’मा नगद राखेर बस्न बाध्य भएका छन् ।
बैंकहरूको निक्षेपलाई लगानी गर्न नपाउँदा ‘कस्ट अफ फन्ड’ बढेको छ । पछिल्लो ३२ महिनायता सबैभन्दा न्यून ब्याजदरमा कर्जा उपलब्ध छ । बैंकको औसत आधारदर ८ दशमलव शून्य १ प्रतिशतमा झरेको छ, जसले कर्जाको ब्याजदरमा गिरावट ल्याएको छ ।
