विश्व राजनीतिमा राजनीतिकवाद वा इजम प्रभावहीन बन्दै गएकाले धार्मिक, सांस्कृतिक राष्ट्रवाद हावी हुन थालेको बेलामा नेपालमा क्रान्तिकारी कम्युनिस्टको नयाँ आवरण प्रभावकारी बन्न पुग्यो र मध्यमार्गी प्रजातान्त्रिक पार्टीहरूसमेत त्यसैमा सामेल भएपछि संविधानमै समाजवाद भनिएको छ । यसरी विश्वव्यापी लहरको उल्टो गएकै कारण हुन सक्छ, त्यसले न त देशका मूल समस्यालाई समाधान गर्न सकेको छ न त जनतालाई नै सन्तुष्टि दिन सकेको छ । त्यसैले व्यापक जनअसन्तुष्टि बढिरहेको अवस्थामा ७ फागुनको प्रजातन्त्र दिवसमा राजाले दिएको सन्देशले जनअसन्तुष्टिको आगोमा घिउ थप्ने काम गरेको छ । त्यसैको अभिव्यक्ति राजा ज्ञानेन्द्र पोखराबाट काठमाडौं फर्कन लाग्दा २५ फागुनमा त्रिभुवन विमानस्थलमा उनलाई स्वागत गर्न जम्मा भएको भीडले सबैलाई सोच्नुपर्ने अवस्थामा पु¥याएको छ ।

के नेपाल दोस्रो महायुद्धपछि विश्वव्यापी रूपमा देखिएको पुँजीवाद र समाजवादको विवादमै फर्कन्छ कि विश्वमा आउँदै गरेको सांस्कृतिक राष्ट्रवादतिर लाग्छ भन्ने प्रश्न खडा भएको छ । किनकि आजको विश्वमा कुनै पनि देशमा घट्ने घटना विश्व राजनीतिक प्रवृत्तिकै एउटा अंगको रूपमा घटेको हुन्छ भन्ने रूपमा बुझ्नुपर्ने हुन्छ । यही परिप्रेक्ष्यमा पछिल्ला विश्वमा घटेका र घट्न लाग्दै गरेका घटनाहरूको चर्चा र विश्लेषण हुन जरुरी छ । यही सन्दर्भमा विश्व राजनीतिमा सफल महाशक्ति बनेको अमेरिकामा भएको निर्वाचन र त्यस निर्वाचनबाट राष्ट्रपतिमा विजयी भएका डोनाल्ड ट्रम्पका कदमहरूका ’boutमा चर्चा गर्नुपर्ने हुन्छ ।

सर्वप्रथम युक्रेन
सामरिक शक्तिसम्पन्न रूसलाई युरोपसँग जोड्ने मुख्य भूभाग हो युक्रेन । सोभियत रूसको विघटनपछि स्वतन्त्र भएको युक्रेनलाई आफ्नो प्रभुत्वमा राखेर युरोप र अमेरिकालाई दबाबमा राख्न वर्तमान रूसका राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन प्रयत्नरत थिए । त्यसैले दुईपटक आक्रमण गरेर युक्रेनको रूसी भाषा बाहुल्य क्षेत्र क्रिमियालगायतका केही भाग रूसमा मिलाइसकेको थियो । ठूलो र शक्तिशाली देशको सानो छिमेकीको मनोविज्ञान कस्तो हुन्छ भन्ने कुरामा नेपाल पनि भुक्तभोगी देश हो । भय र असुरक्षाका मानसिकताले मात्रै होइन ठूला छिमेकीबाट हुने थिचोमिचोले व्यापक जनतामा विरोध हुन्छ र अवसरवादीहरू फाइदा उठाएर सत्तामा पुग्ने गरेका हुन्छन् ।

युक्रेनका जनताको त्यही मनोभावनाबाट राजनीतिमा कुनै अनुभव नभएका एउटा कलाकार राष्ट्रपतिमा निर्वाचित बन्न पुगेका थिए । राष्ट्रपति जेलिन्स्की रूससँग नरम हुँदा जनताको आक्रोशमा पर्ने थिए भने रूससँग अडान लिँदा युद्धमा होमिनैपर्ने थियो । जब शक्तिशाली छिमेकीको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ तब त्यस्तै शक्तिशाली अर्को शक्तिसँग हात मिलाउनु बाध्यता बन्न पुग्छ । राजनीतिमा दया र मायाले कसैलाई कसैले सहयोग गर्दैन । युक्रेनको सुरक्षासँग युरोपको सुरक्षा जोडिन पुगेको छ र प्रकारान्तरले युरोपको सुरक्षासँग अमेरिकी सुरक्षा पनि जोडिन पुग्छ । त्यसकारण राष्ट्रपति ट्रम्पका अहिलेका नीति र व्यवहारले युक्रेन र राष्ट्रपति जेलिन्स्कीको अपमान भएको होइन अमेरिकाको विश्वव्यापी साख र विश्वसनीयतामाथिको बन्चरो प्रहार हो । आफ्नो सुरक्षाका लागि अमेरिकाको छातामा ओत लाग्न गएको युरोपीय देशहरूले अब आफ्नो सुरक्षाको व्यवस्था आफैले गर्नुपर्ने भयो । यसले अमेरिकाको सामरिक साखलाई बल होइन हानि नै पुग्नेछ । युरोप संयुक्त भएमा अहिले पनि कसैलाई पनि चुनौती दिन सक्ने शक्ति बन्न सक्छ । जसले गर्दा रूसका लागि मात्रै होइन अमेरिकाका लागि पनि एउटा सामरिक प्रतिद्वन्द्वी खडा हुन सक्छ ।

व्यापार युद्ध
राष्ट्रपति ट्रम्पले विश्वव्यापी व्यापार युद्ध छेडेका छन् । यसले आफ्ना मित्रशक्तिहरूलाई समेत शत्रुशक्तिहरूसँग मिल्नुपर्ने अवस्था सिर्जना गरेको छ । र, व्यापार युद्धको दोस्रो चरण युद्ध हुन्छ । त्यसैले ट्रम्पले संसारलाई युद्धतर्फ धकेल्ने काम गर्दै छन् । यसले अमेरिकी अर्थतन्त्रमा कस्तो प्रभाव पार्ने हो हेर्न बाँकी छ । अमेरिका उपभोग्य वस्तुका निम्ति धेरै कुरामा बाह्य देशहरूमा निर्भर थियो । अहिलेको व्यापार युद्धले अमेरिकी जनजीवन कष्टकर बन्न सक्छ । त्यसो भयो भने अमेरिकाले आन्तरिक विद्रोहको पनि सामना गर्नुपर्ने हुन्छ ।

दक्षिण एसियाको प्रश्न
दक्षिण एसियाको ठूलो शक्ति भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीप्रतिको ट्रम्पको व्यवहार पनि सम्मानको थिएन । तथापि, उसले बंगलादेशलाई भारतको जिम्मा लगाउने काम गरेको छ । त्यसै पनि भारतका साना छिमेकीहरूमा भारतको प्रभाव नहुने प्रश्नै थिएन । तर अर्को छिमेकमा रहेको उदीयमान विश्व शक्ति चीनले भारतलाई एकलौटी प्रभाव बनाउन देला ? यदि चीनले पनि पाकिस्तान, श्रीलंका, म्यानमारजस्ता देशमा आफ्नो शक्ति अझ बढाउन लाग्यो भने क्षेत्रीय प्रतिद्वन्द्विता अझ तीव्र हुने त होइन ? त्यसो भयो भने यो क्षेत्रको अवस्था कस्तो होला ? यो सान्दर्भिक प्रश्न हो र उपेक्षा गर्नु उचित हुँदैन । यदि त्यसको उल्टो यो क्षेत्रमा तिम्रो प्रभाव बढाऊ तर मलाई ताइवान र तिब्बतमा सहयोग गर भन्ने अवस्था भयो भने पनि सोचनीय प्रश्न आउँछ । त्यसो हुनाले ट्रम्पका हरेक कामले विश्वलाई एउटा अनिश्चित दिशातिर धकेलिइरहेको छ ।

पूर्वी एसियाको प्रश्न
युक्रेनलाई उकासेर बीचैमा छोडिदिने अमेरिकासँग ताइवान, दक्षिण कोरिया, जापानजस्ता देश जहाँ अमेरिकी सेना छन्, ती देशहरूले अमेरिकासँगको सम्बन्धमा पुनर्विचार गर्नुपर्ने अवस्था आएको होइन ? ती देशहरूले अब हामी आफ्नो सुरक्षाको व्यवस्था आफैं गर्छौं, तिम्रो सेना लैजाऊ भन्ने अवस्था आउन सक्छ र त्यसका लागि पनि सोच्नुपर्ने हुन्छ । ट्रम्पको जुन प्रवृत्ति र व्यवहार छ कुनै पनि बेला उत्तरकोरियासँग हात मिलाएर दक्षिण कोरियालाई युक्रेनलाई जस्तै छोडिदिन सक्छ । अहिलेकै अवस्थाको दक्षिणकोरियालाई उत्तरकोरियाको सैनिक शक्तिले सजिलै परास्त गर्न सक्छ । अमेरिकी राष्ट्रपतिको अहिलेका कदमहरूले विश्वका सबैजसो देशहरूलाई आफ्नो सुरक्षाका लागि सोच्नैपर्ने अवस्थामा पु¥याएको छ

नेपालको सन्दर्भ
सुरुमा विषय प्रवेशका लागि नेपालको परिस्थितिको केही उल्लेख भएको छ । तथापि विशाल दुई छिमेकी भारत र चीनको बीचमा रहेको नेपालको वामपन्थी बाहुल्यका सरकार निरन्तर अमेरिकी पक्षमा देखिन थालेको थियो । त्यसैले गर्दा हाम्रा दुवै छिमेकीहरू सशंकित हुन थालेका थिए । अहिलेको ट्रम्पको अमेरिकी कदमले ती अमेरिकी पक्षकाहरू टुहुराजस्तो अलपत्र हुन थालेका छन् । ट्रम्पले धेरैका अनुहारबाट प्रगतिशीलताको नकाब उतारिदिएपछि तिनीहरू आम जनताका घृणाका पात्र बनेका छन् । तिनीहरू जस्ताले देशका अनेक समस्या र व्यापक जनअसन्तुष्टिलाई निकास दिन सक्लान् ? यदि तिनीहरूबाट सम्भव भएन भने देशको मौजुदा राजनीतिमा कुनै न कुनै रूपले सुधार या परिवर्तन जरुरी हुन्छ । त्यस्तो परिवर्तनलाई हामीले स्वाभाविक बाटो दिन सकेनौं भने त्यसले अवश्य नै अस्वाभाविक बाटो लिन पुग्नेछ । यस्तो विश्व नै जटिल परिस्थितिबाट गुज्रिरहेको समयमा हामीले उचित मार्ग अवलम्बन गर्न सकेनौं भने हाम्रो अस्तित्व संकटमा पर्न सक्छ ।

सम्बन्धित समाचार

प्रधानमन्त्रीको पानीजहाज सपना नेपालका लागि अवसर भ्रष्टाचारका प्रमाण ! चलचित्र चलाउन प्रोमोसनल गीतको लहर ‘जेलेन्स्की रूससँग वार्ता र खनिज सम्झौता गर्न तयार’ भूमिसम्बन्धी अध्यादेश ‘होल्ड’ बालेनको घरमा पुगेर प्रचण्डले भने- ‘सबै मिलेर यो देश बनाउनु छ !’ उपप्रमुख डंगोलको अध्यक्षतामा फार्मेसी सञ्चालन व्यवस्थापन समितिको बैठक यूएईबाट धमाधम डिपोर्ट हुँदै नेपाली ‘लोकतन्त्रको विकल्प राजतन्त्र हुन सक्दैन’ पोखरामा अन्तर्राष्ट्रिय उडान नभएपछि व्यवसायीले बनाए चीन घुम्ने प्याकेज थकाली समुदायमा ‘तोरन ल्ह’ पर्वको रौनक