पोखराका मेयरले सहरलाई हरियाली बनाउनुको अर्थ के हो भन्ने कुराको ज्ञान नै छुटेको देखिन्छ । उनका प्रयासले राष्ट्रलाई रमाइलो गरेको हुनसक्छ, यो स्पष्ट छ कि दिगोपनको वास्तविक सार बुझ्नमा अन्तर छ । पोखराको दिगोपनको बाटो भनेको मानिस र ग्रह दुवैलाई फाइदा हुने व्यावहारिक, समुदाय–सञ्चालित पहलहरू अँगाल्नु हो । खाली जग्गालाई सामुदायिक बगैंचामा परिणत गरौं र नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूलाई प्रवद्र्धन गरौं । मेयरले सतहभन्दा बाहिर हेर्ने र निर्णय गर्ने क्रममा दिगोपनलाई प्राथमिकता दिने समय आएको छ ।

पोखराका मेयरले सहरलाई हरियाली बनाउनुको साँच्चिकै अर्थ के हो भन्ने ज्ञान नै छुटेको देखिन्छ । उनका प्रयासले राष्ट्रलाई रमाइलो गरेको हुनसक्छ, यो स्पष्ट छ कि दिगोपनको वास्तविक सार बुझ्नमा अन्तर छ । तर, मेयरले किन पाएनन् ?

पोखराको प्राकृतिक सौन्दर्यले जो कसैको मन लोभ्याउँछ । तर, सहरको विकास हुँदैजाँदा दिगो विकासको आवश्यकता झन् बढ्दै गइरहेको छ । हरियो सहरको अवधारणा भवनहरू चित्रण गर्ने होइन, यो सहरी विकास र वातावरण संरक्षणबीच एक सामञ्जस्यपूर्ण सम्बन्ध पालनपोषणका ’boutमा छ ।

त्यसो भए, समाधान के छ ? यो एक सोच्नभन्दा सरल छ ।

पोखराको दिगोपनको बाटो भनेको मानिस र पृथ्वी दुवैलाई फाइदा हुने व्यावहारिक, समुदाय–सञ्चालित पहलहरू अँगाल्नु हो । यहाँ के आवश्यक छ ? यसको एक झलक प्रस्तुत गरिन्छ ।

सामुदायिक हरिया ठाउँहरू
खाली ठाउँहरू र प्रयोग नगरिएका ठाउँहरूलाई सामुदायिक बगैंचामा रूपान्तरण गरौं । तिनीहरूले सहरी कृषि र जैविक विविधतालाई मात्र होइन, तिनीहरूले बासिन्दाहरूलाई प्रकृति र एकअर्कासँग जोडिने ठाउँ पनि प्रदान गर्छन् । सामुदायिक बगैंचाहरूले वातावरणीय भण्डारणलाई प्रवद्र्धन गर्दा त्यहाँका बासिन्दाहरूमा स्वामित्व र गर्वको भावना जगाउँछन् ।

नवीकरणीय ऊर्जा प्रवद्र्धन
हामीले सौर्य र वायु ऊर्जाजस्ता नवीकरणीय ऊर्जाका स्रोतहरूतर्फ लाग्नुपर्छ । प्रचुर मात्रामा सूर्यको किरण र वायु ऊर्जाको उपयोग गरेर पोखराले आफ्नो कार्बन फुटप्रिन्ट घटाउन र थप लचिलो ऊर्जा पूर्वाधार निर्माण गर्नसक्छ । रूफटप सोलार प्यानल र सामुदायिक स्वामित्वमा रहेका पवन फार्महरूजस्ता पहलहरूले यसका बासिन्दालाई स्वच्छ ऊर्जाको संक्रमणमा सक्रिय सहभागी बन्न सशक्त बनाउन सक्छ ।

सार्वजनिक यातायात सुधार
सार्वजनिक ट्रान्जिट प्रणाली र पैदलयात्रीमैत्री पूर्वाधारमा लगानी, ट्राफिक जाम कम र वायु प्रदूषण कम गर्न महŒवपूर्ण छ । मानिसहरूलाई आफ्नो कार घरमा छोड्न र यातायातका हरियाली मोडहरू छनोट गर्न सजिलो बनाउनुहोस् । समर्पित बाइक लेनहरू, दक्ष बस मार्गहरू र राम्रोसँग डिजाइन गरिएका पैदलमार्गहरूले सक्रिय यातायातलाई प्रोत्साहित गर्न र बासिन्दाहरूको जीवनको समग्र गुणस्तर सुधार गर्नसक्छ ।

फोहोर व्यवस्थापन
प्रभावकारी फोहोर व्यवस्थापन अभ्यासहरू, जस्तै रिसाइक्लिङ कार्यक्रमहरू र कम्पोस्टिङ लागू गर्नाले ल्यान्डफिलहरूमा पठाइने फोहोरको मात्रालाई उल्लेखनीय रूपमा घटाउनसक्छ । यो समय भनेको हाम्रो दृष्टिकोणमा पुनर्विचार गर्ने र गोलाकार अर्थतन्त्र मोडेललाई अँगाल्ने समय हो । फोहोर घटाउन, पुनः प्रयोग र रिसाइकलिङलाई प्रवद्र्धन गरेर पोखराले आफ्नो वातावरणीय प्रभावलाई न्यूनीकरण गर्न र शून्य फोहोरको भविष्यतर्फ अघि बढ्नसक्छ ।

पर्यावरण शिक्षा
अन्त्यमा, हामीले वातावरणीय शिक्षा र चेतनामूलक पहलहरूलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ । नागरिकहरूलाई दिगोपनको महŒवका ’boutमा शिक्षित गरेर, हामी वातावरणीय भण्डारणको संस्कृतिलाई बढावा दिनसक्छौं र सकारात्मक कार्यलाई प्रेरित गर्नसक्छौं । विद्यालय, सामुदायिक केन्द्रहरू र स्थानीय संस्थाहरूले वातावरणीय मुद्दाहरूका ’boutमा चेतना जगाउन र व्यक्तिहरूलाई सूचित छनोटहरू गर्न सशक्त बनाउन महŒवपूर्ण भूमिका खेल्नसक्छन् ।

पोखरालाई भोलिको हरियालीतर्फ लैजानसक्ने सरल तर प्रभावकारी कदमका यी केही उदाहरण मात्र हुन् । तर, यी पहल सफल हुनका लागि, मेयर र सहरका अधिकारीहरूले परिस्थितिको तत्काल पहिचान गर्न र उनीहरूको निर्णयमा दिगोपनलाई प्राथमिकता दिनु आवश्यक छ ।

हङकङ पोखरा । मेयरसाब ले कति बुझ्नुभयो खोइ हरियो नगर !

‘मेयरले किन देख्दैनन् ? पोखराको हरियाली भोलिको सरल समाधान’

मेयरले सतहभन्दा बाहिर हेर्ने र हरियो सहरको वास्तविक सारलाई अँगाल्ने समय आएको छ । पोखरालाई दिगो सहरी जीवनको एउटा चम्किलो उदाहरण बनाउन मिलेर काम गरौं– प्रकृतिले फस्टाउने ठाउँ र समुदायहरू फस्टाउँछ, अवसर यहाँ छ, हामीलाई अब चाहिन्छ यसलाई कब्जा गर्ने दृष्टि हो ।’

पोखराको जनसंख्या र घरायसी तथ्यांक उपलब्ध गराएकामा धन्यवाद । यस अद्यावधिक जानकारीका आधारमा राजस्व पुनः गणना गरौं ।

पोखरामा कुल घर संख्या : १ लाख २० हजार ५ सय ९४ घरधुरी

प्रत्येक घरपरिवारले माटो वा रिसाइकल गरिएका प्लास्टिकका बोतलबाट बनेको भाँडोमा हरियो बिरुवा झुन्ड्याउन पहल गर्नुपर्छ ।
– प्रत्येक घरमा कम्तीमा १० वटा बिरुवा हुनु आवश्यक छ ।
– प्रतिबिरुवा लागत ३ सय रुपैयाँ छ ।

पोखरा महानगरको राजस्व
– कुल आवश्यक बिरुवा संख्या : १ लाख २० हजार ५ सय ९४ घरपरिवार गुणा १० बिरुवा प्रतिघरपरिवार बराबर १२ लाख ५ हजार ९ सय ४० बिरुवा ।
– बिरुवा बिक्रीबाट राजस्व बराबर १२ लाख ५ हजार ९ सय ४० बिरुवा गुणा ३०० रुपैया प्रतिबिरुवा बराबर ३६ करोड १७ लाख ८२ हजार रुपैयाँ ।

नर्सरी मालिकहरूका लागि राजस्व
– मानौं पोखरामा अझै १ सय ५० नर्सरी छन् ।
– प्रत्येक नर्सरीले औसत ८ हजार ३९ बिरुवा (१२ लाख ५ हजार ९ सय ४० बिरुवा, १ सय ५० प्रतिनर्सरी) बेच्छन् ।
– प्रतिनर्सरी राजस्व बराबर ८ हजार ३९ बिरुवा गुणा ३ सय रुपैयाँ प्रतबिरुवा बराबर २४ लाख ११ हजार ७ सय रुपैयाँ ।
– सबै नर्सरीका लागि कुल राजस्व बराबर १५० नर्सरी गुणा २४ लाख ११ हजार ७ सय रुपैयाँ प्रतिनर्सरी बराबर ३६ करोड १७ लाख ५५ हजार रुपैयाँ ।

त्यसकारण, अद्यावधिक गरिएको जनसंख्या र घरायसी तथ्यांकका आधारमा पोखरा महानगरले बिरुवा बिक्रीबाट करिब ३ सय ६१ दशमलव ८ मिलियन रुपैयाँ आम्दानी गर्न सक्नेछ भने नर्सरी मालिकले पनि सामूहिक रूपमा ३ सय ६१ दशमलव ८ मिलियन रुपैयाँ आम्दानी गर्न सक्नेछन् ।

यस पहलले सहरभित्र हरियाली र दिगोपनलाई मात्र प्रवद्र्धन गर्दैन, यसले स्थानीय अर्थतन्त्रलाई उल्लेखनीय रूपमा बढावा दिने र नर्सरी र साना व्यवसायहरूका लागि अवसरहरू सिर्जना गर्ने क्षमता पनि राख्छ ।

हरित पहललाई प्रवद्र्धन गर्नुका साथै पोखराले विशेषगरी परम्परागत गन्धर्व संगीत र सारंगीको संगीतको क्षेत्रमा विशेष स्थान राखेको छ । यो अद्वितीय सांस्कृतिक सम्पदाले पोखरालाई विश्व संगीत र स्थानीय नेपाली संगीतको सम्भावित केन्द्रका रूपमा अलग राखेको छ । यस सांगीतिक सम्पदालाई सदुपयोग गर्दै र सांगीतिक आदानप्रदानलाई बढावा दिएर पोखराले संगीतप्रेमीहरूका लागि विश्वव्यापी गन्तव्य बन्ने अवसर पाएको छ । सांगीतिक परम्पराको विविधतालाई मनाउने विश्व संगीत महोत्सवको आयोजनाले पोखराको आकर्षणलाई अझ बढाउन र विश्वभरका आगन्तुकहरूलाई आकर्षित गर्नसक्छ । यसबाहेक, यदि विश्व संगीत समूह वा संस्थाहरू जस्तैः– युनेस्को वा अन्तर्राष्ट्रिय संगीत प्रतिष्ठानहरूबाट कुनै आर्थिक अवसरहरू उपलब्ध छन् भने यी कोषहरू पोखराको सांगीतिक सम्पदालाई समर्थन र प्रवद्र्धन गर्न, यसको संरक्षण र नेपालको सांस्कृतिक टेपेस्ट्रीमा निरन्तर योगदान सुनिश्चित गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

पोखराको सम्भाव्यतामा विस्तार गर्दै सहरको उच्चस्तरीय हस्पिटालिटी कलेजहरू र प्रशस्त संस्थानहरूले यसलाई शैक्षिक उत्कृष्टतामा अग्रणी स्थानमा राख्छ । पर्यटन शिक्षामा समर्पित करिब २० वटा हस्पिटालिटी कलेज र ५० संस्थानसँग पोखराको समृद्ध शैक्षिक इकोसिस्टम खेती गर्ने स्रोत र विशेषज्ञता छ ।

यसबाहेक, आतिथ्य शिक्षा, पर्यटन व्यवस्थापन र हिमाली पर्यटनको हब बन्न पोखराको रणनीतिक फोकस यसको प्राकृतिक सौन्दर्य र पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा आकर्षणसँग पूर्ण रूपमा मेल खान्छ । यसको अचम्मको परिदृश्य र सांस्कृतिक सम्पदाको सदुपयोग गरेर पोखराले गुणस्तरीय शिक्षा र अनौठो सिकाइ अनुभवहरूको प्रतिज्ञाद्वारा तयार पारिएको नेपाल र बाहिरका विद्यार्थीहरूलाई आकर्षित गर्नसक्छ ।

यस शैक्षिक पहलको आर्थिक प्रभावलाई विचार गरौं
– पोखराले यसको असाधारण मौसम र शैक्षिक प्रस्तावहरूका कारणले गर्दा नेपालभरबाट वार्षिक ५ हजारभन्दा बढी विद्यार्थीलाई आकर्षित गर्ने अनुमान गर्नुहोस् ।
– प्रत्येक विद्यार्थीले आफ्नो शिक्षाका लागि वार्षिक शुल्कमा कम्तीमा १ लाख रुपैयाँ खर्च गरेमा ।
– विद्यार्थी शुल्कबाट उत्पन्न कुल वार्षिक राजस्व बराबर ५ हजार विद्यार्थी गुणा १ लाख रुपैयाँ प्रतिविद्यार्थी बराबर ५ करोड रुपैयाँ ।

यसबाहेक विद्यार्थीहरूको आगमनले आवास, भोजन र अन्य सेवाहरूको मागलाई बढावा दिनेछ, जसले स्थानीय व्यवसाय र रोजगारीका अवसरहरूको वृद्धि गर्छ । छात्रावास, गेस्टहाउस र होमस्टेहरू फस्टाउनेछन् ’cause तिनीहरूले विद्यार्थी जनसंख्याको आवश्यकताहरू पूरा गर्नेछन् र स्थानीयहरूका लागि थप राजस्व प्रवाहहरू प्रदान गर्छ ।

थप रूपमा पोखराको स्थानीय खाना र बालीहरूलाई प्रवद्र्धन गर्नका लागि बेर्नाकुलर कुजिन हब र पोखरा म्युजियम अफ बेर्नाकुलर क्रप्सजस्ता पहलहरूले यसको आर्थिक सम्भावनामा अर्को आयाम थप्छ । यस क्षेत्रको अद्वितीय पाक परम्परा र कृषि सम्पदाको प्रदर्शन गरेर पोखराले खाद्य उत्साही र सांस्कृतिक पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्न, आर्थिक गतिविधिलाई थप उत्प्रेरित गर्न र दिगो कृषि अभ्यासहरूलाई बढावा दिनसक्छ ।

संक्षेपमा भन्नुपर्दा, आतिथ्य शिक्षा, पर्यटन व्यवस्थापन र पाक सम्पदामा पोखराको जोडले पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा यसको प्रतिष्ठा मात्र बढाउँदैन स्थानीय अर्थतन्त्रमा पनि महŒवपूर्ण योगदान पु-याउँछ । यी शैक्षिक र सांस्कृतिक पहलहरूको पालनपोषण गरेर, पोखरा सिकाइ, नवीनता र आर्थिक समृद्धिको गतिशील केन्द्रका रूपमा फस्टाउनसक्छ ।