दुध निको ठण्डीका दिनको,गर्मिको दही निको ।
दशै पर्व,सबको पर्व,तिहार भाई बहिनीको ।।
फुलफुली, गाउँघरभरि, जकमगायो होला ।
बहिनी घर, भाई प्रदेश, यो मन कति रोला ।।
रिन लाग्यादेई,निन लागेन भाग्या साहुँका डरले ।
मेरा लागि आइनई चाड,बस्याकै छु करले ।।
ए, मेरी बहिना, कार्तिकका महिना,माला उईनी नरोई दिएइ ।
म आउन पाईन, अहिलेका बर्ष ।।

दैलेख । माथि उल्लेखित देउडागितका हरफ दैलेख दुल्लू नगरपालिका ५ रनुखानाका तेजबहादुर हमालले २०५१ सालमा यो गीत रेर्कड गराए । तीन दर्शक वितिसक्दा पनि गीतले आम नेपालीको मनमुटु मानस्पटलमा हैकम जमाएकै छ । सुदुरपश्चिम र कर्णाली प्रदेशमा गाउने देउडा गीत भएकाले सबै भन्दा बढी दुई प्रदेशका मानिसले धितमरुन्जेल सुन्ने पनि गर्छन । दशै पर्व आमनागरिकको पर्व भएपनि यो तिहारपर्व भाई बहिनीको भएकाले अधिकाँश दिदी बहिनी वा दाजु भाई हुनेले यो गीत वढी सुन्ने गरेको देउडा गीतका रचनाकार हमाल बताउँछन् । हमाल भन्छन, परिवेश,ठाउँ र पिडाले साहित्कार जन्माउँदो रहेछ । म त्यसैको एक विउ हौं । मैले पनि धेरै साहित्कार जन्माएको छु । मौलिकता,समाजको यर्थात चित्रणको लागि आफुले यो गीत लेखेको र गायको हौं । मर्म भाव,मौलिकतामा समेटको यो गीत सास्कृतिक सँगै रहने गायकले विश्वास लिएका छन् ।

गीतले भन्छन,‘गाउँघरमा ऋण लागेपछि भाई मुग्लान जान्छन् । दशैपर्व आउँछ । अनि तिहार । साहुँको ऋणको डरले परदेशिएका दाजु भाई घर आउन दिन्न । रहर नभएर बाध्यता पराईदेशमा वनाएको अर्कोबर्ष आउने दिदी बहिनीलाई बचन दिएको छ ।

भाइ टिकाको माया धर्म,मनउनो छ, मेरा ।
अर्को साल फर्कि आउँला,आफनाई घर कटेरा ।।

घर आउ भने साहुँको ऋण लागेको छ डर छ,परदेशी वन्न रहर नभएर बाध्यता भएको गीतले बोल्छ । उसो गायक मजदुरीका लागि परदेश नगएपनि साथी भाईहरु गएको तिहार पर्वमा गाउँ नफर्किदा दिदी बहिनी मनाउने दुःख मर्मलाई समेटिएर लेखेको बताउँछन् । गीत मौलिकता भएकोले अमर रहोस भन्नका लागि लेखिएको हमालको भनाई छ ।

२०४४ सालमा एसएलसीपछि ठाटीकाँध गाउँपालिका श्रीकृष्ण मावि अध्यापन शुरु गरेका हमालिे थुप्रै गीत लेखेर र स्वरपनि दिएका छन् । २०४९गायक हमालले पहिलो पटक कुरुरु वोलको देउडा गीत रेर्कड गराएका थिए । सानै देखि वालसाहित्यमा रुचि भएकाले देउडा गीतबाटै जिल्लाको वर्णन गरेर विकास नभएको आमस्रोतालाई माझ पस्केका थिए ।

पहिलो गीतको हरफ :
जसातसा घरवार भन्ना, कुरुरु,भयाँन,गोठ निका, ।
लायाका दुरवचन भन्दा कुरुरु,हान्याका चोट निका ।।
दैलेखीको दाईजो भैगो,कुरुरु,डोको भर वरियो ।
पश्चिम नेपाल जन्म पाईकँ कुरुरु हेलाकै परियो ।।

यी गीतका देउडा गीतको हरफले दुर्गमा विकास हुन नसकेको चित्रण गर्छन । जसले गर्दा दैलेख जिल्लाको परिवेश,भेषभुषा,मौलिकतालाई देखाउँछन । पुरुष पराईदेश,महिलालाई डोको र वरियोमै (रसी) जीवन विताईरहेको गीतको हरफले बोलेको छ ।

दशैं सकिएपछि अर्कोपर्वको रुपमा नेपालीले भाईटिकालाई धुमधाम सँग मनाउने गर्छन । दिदी बहिनी र दाजुभाई विनको तिहार पर्व खल्लो मानिन्छ । गाउँघरमा सयपत्री फुलेको देख्दा दाजुभाई र दिदी बहिनीको अभाव भएकालाई नमिठो बनाईदिन्छ । आफनै दाजु भाई दिदी बहिनी नभएपनि नेपालमा टिकाटालो लगाएर बहिनी वा भाई मान्ने चलन र हाम्रो सांस्कृतिक परम्पराले अभावको महसुस हुन दिदैन ।

तिहार पर्व सम्झाउने सिस्नेटारका सयपत्री फुल
तलतिर आफनै लयसुर तालमा बगेको लोहोरे खोला । वरिपरि अग्ला पहाड । लोहोरे खोलाकै किनारामा ढकमक्क फुलको सयपत्री फुल । प्राकृतिले दिएको वनजंगल,लोहोर खोलाको कञ्चन पानीसँगै सयपत्री फुलको वगैचाले सुन्दरता थपिदिएको डुगेश्वर गाउँपालिका –६ सिस्नेटारको ।

माथिल्लो डुगेश्वर बजादेखी ३ सय मिटर अगाडी छ, सिस्नेटार । जुन ठाउँमा उन्नति कृषि फर्मले व्यवसायी तरकारीले खेती गरेर मनग्य आम्दानी गर्छन,देवेन्द्र गोदार । तीनै गोदारले अघिल्लो बर्षदेखी पुष्प व्यवसायलाई थप गरेर आम्दानी बढाउने गरेका छन् ।

गोदार तरकारी कृषक मात्र नभई फूल खेतीमा समेत जमेका देखेर दैलेख सुर्खेत आवतजावत गर्ने यात्री तारिफ गर्ने गरेका छन् । बजारमा सवारी साधन रोकेर चिया पिउदा पनि गोदारको तरकारीखेती सयपत्री फुलको कुरा चल्ने गर्छ । फूलहरुको पर्वको रुपमा पनि लिइने तिहार नजिकिदै जाँदा बाटो छेउमै फूलको सयपत्री फूलको बगैंचाले छुट्टै आकर्षण सँगै आन्नद पनि दिएको छ । यात्रा गर्ने अधिकाँश यात्री सवारी साधन रोकेर सयपत्रीफुलको बगैचामा गएर फोटो खिच्छन् । टिकटक बनाउँछन् । अधिकाँश यात्रीले सफलताको अनुभव लिने गरेका छन् भने केहीले ज्ञान कुरा पनि सिकाएर जान्छ, गोदारले भने ।

जिल्लाका अन्य ठाउँमा फुलखेती गरिएको छैन । गोदार एक्ला पुष्प व्यावसायी हुन् । सिस्नेटार पुगेपछि तिहार आएको महशुस हुन्छ । जिल्लामा कतै व्यवसायी नहुँदा त्यति तिहारपर्वको रौनक छन जस्तो लाग्यो तर सिस्नेटार पुग्दा भोली नै आईहाल्योकी भन्ने जस्तो लाग्ने दैलेख दैलेख चामुण्डाका निरकबहादुर शाहीले बताए । दैलेख सडकखण्डमा सिस्नेटार भएकाले एउटा प्रेरणास्रोत बनेको छ । सदरमुकाम आउने यात्रीले सिस्नेटारका सयपत्री तिहारपर्वलाई सम्झाउदैन,स्वागत पनि गरेको भान हुन्छ उनले भने ।

चारदशक अघि सिस्नेटार भएर पैदल यात्रा गरेका दैलेखका अधिकारकर्मी अमर सुनार भन्छन,गोदार कहिले तरकारीबाट त कहिले सयपत्री फुल फुलाएर लोहोरे खोलाको बन्झर वगरलाई सुन्दर बनाई आम्दानी बढाउनु भएको छ । गोदार दैलेखका लागि एउटा प्रेरणाको स्रोत हुन । “बलौटे र चट्टानले भरिएको बगर यति उर्वर होला भन्ने सोचेको पनि थिएन, फूल खेतीले थप आशा जगाएको सुनारको भनाई छ ।.

दैलेख–सुर्खेत यात्रा गर्ने यात्रु मात्र हैन, आसपास गाउँका स्थानीयहरु पनि फूलको बगैचा हेर्न, फोटो खिच्न, टिकटक, रिल बनाउनकै भिड लाग्नेगर्छ । खाली बगरको बलौटे माटोमा पनि सुन्दर सयपत्रीले ढकमक्क फुलेको दृश्य हेर्न सिस्नेटार पुगेका भैरवी गाउँपालिका –७ का उद्यमी रामकृष्ण कठायतले दृश्य लोभलाग्दो भएको बताए । एक त प्राकृतिकले वातावरण सुन्दर बनाएको थियो । त्यसैमा गोदारजीले सयपत्री फुल लगाएर सुन्दरता थपिदिनु भएको छ । हामीले उहाँबाट,धेरै सिक्नुपर्ने मिहिनेतलाई गाउँ पुगाउनुपर्छ । उहाँ एउटा सफल व्यवसायिक हो ।

माग बढदै, तिहार नजिकिँदै
आर्थिक बर्ष ०८०।०८१ मा २ रोपनीमा क्षेत्रफलमा सयपत्री फुलको खेती गरेका गोदारले चालु आर्थिक बर्षमा चार रोपनी जमिनमा फुलको खेतीको गरेका छन् । गत वर्ष मौसम र पर्वको ख्याल नगर्दा सोचे जस्तो आम्दानी हुन सकेन यो बर्ष सबै कुरा मिल्दै गएकोले गतवर्षभन्दा दोब्बर आम्दानी हुनेमा आशावादीको देवेन्द्रले जानकारी दिए । गत वर्ष करिव ५० हजार बराबरको लागतमा २ रोपनी क्षेत्रफलमा खेती गरेका थिए ।

“गत वर्ष व्यवसाय कसरी गर्ने ? कस्तो फूल लगाउने ? कुन समयमा बीउ राख्ने भन्ने ’boutमा थाहा थिएन । अहिले बीउदेखि सबै अनुकुल भएको छ । डेढदेखि दुई लाख रुपियाँसम्म आम्दानी हुन्छ होला ।” डुङ्ङ्गेश्वर बजार, चुप्राबजार, दैलेख, दुल्लु, सुर्खेतलगायत सडक सञ्जालको पहुँच भएकाले होम डेलिभरी गर्न सकिने उनको भनाई छ ।

दैलेखमा फूल खेती अर्थात पुस्प व्यवसायको सम्भावना राम्रो देखिएपनि गोदार वाहेक अन्यले पुस्प व्यवसाय गरेका छैनन् । सचेत मानिने जिल्ला सदरमुकाममा समेत प्लास्टिक मालाले बजार सजिएको छ । प्लास्टिकको माला नेपाल सरकारले वन्देज गरेर कार्यान्वयन हुन सकिरहेको छैन । धार्मिक तथा सांस्कृतिक परम्पराहरुले भरिपूर्ण जिल्ला भएकाले पनि बजारमा माग उत्तिकै छ ।

सम्बन्धित समाचार

देशभरको तापक्रम क्रमशः घट्दो गुल्मीका शक्तिपिठमा सराँयको रौनक वर्षापछि चिसो बढ्यो, डेंगु संक्रमण रोकिएन ९ दिनपछि अवकाशमा जान लागेकी डीआईजी राणालाई ओली सरकारको विशिष्ट ‘पुरस्कार’ शौचालयको ढल सिधै नालीमा, सदरमुकाम डडेल्धुरा दुर्गन्धित छाया सेन्टर विवादः गुठियारको मिलेमतोमा मोही कायम नेपाली मूलका उद्यमीले नेतृत्व गरेको कम्पनीले नाइजेरियामा खोल्यो कार्यालय आमा बन्न हतार छैन वर्षा राउतलाई चलचित्र खिचेर सामाजिक सञ्जालमा हाल्नेसँग सिनेकर्मी हैरान विश्वकप लिग-२ को त्रिकोणात्मक सिरिज खेल्ने नेपाली टिमको घोषणा उपाधि जित्ने अवसरलाई खेर फाल्दैनौं: कप्तान एन्जिला